Van alle kunstenaars hebben beeldend kunstenaars gemiddeld het laagste inkomen. Velen worden zelfs niet vergoed voor hun werk. Maar wat is een juiste verloning voor beeldend kunstenaars en freelance curatoren? Een gloednieuwe richtlijn beeldende kunsten en bijbehorende vergoedingscalculator geven daar een duidelijker antwoord op dan ooit tevoren. De richtlijn en de vergoedingscalculator zijn belangrijke instrumenten in de weg naar meer fair practice binnen de beeldende kunsten.
Uit onderzoek blijkt dat maar 30% van de kunstenaars aangeeft dat ze vergoed worden voor het maken van eigen werk of het tentoonstellen ervan. Ook onderzoek en prospectie, vaak tijdsintensief werk, worden meestal niet vergoed. Om rond te komen combineren veel beeldend kunstenaars hun artistieke praktijk daarom met een betaalde job buiten de sector. Ondanks de verhoogde aandacht voor fair practice en fair pay in de kunstensector heerst er nog altijd een diepgewortelde traditie om kunstenaars en curatoren te vergoeden met symbolisch kapitaal – denk aan uitstraling of netwerkmogelijkheden.
Bovendien heeft elke organisatie zijn eigen loonbeleid. Onderzoek van Eva Vanacker toont aan dat slechts een deel van de organisaties een apart bedrag voorziet voor verloning in het productiebudget. Als een organisatie een loon voorziet gaat het meestal om vaste bedragen per project of tentoonstelling die niet gekoppeld zijn aan de hoeveelheid werk. Bovendien verschillen de gebruiken rond vergoeding sterk tussen organisaties. Daardoor staan kunstenaars en curatoren vaak alleen – en dus zwak – in een onderhandeling.
Tijdsinvestering verlonen
Dat moet anders kunnen. Daarom bracht Kunstenpunt vertegenwoordigers van kunstenaars, kunstenorganisaties en freelance curatoren bij elkaar om samen een richtlijn voor verloning in de beeldende kunsten uit te werken. Met die richtlijn kunnen (structureel) gesubsidieerde organisaties, kunstenaars en freelance curatoren aan de slag. Vernieuwend aan de richtlijn is de aandacht voor tijd als basis voor het bepalen van een vergoeding, gekoppeld aan de geldende minimale loonschalen. Een juiste verloning gebeurt immers het best op basis van de inschatting van de tijdsinvestering die nodig is voor prestaties, van de voorbereiding over de productie tot de installatie van een kunstwerk en voor alle andere omkaderende activiteiten. Daarnaast is er veel aandacht voor het projectbudget, de gebruiksvergoeding voor een bestaand kunstwerk en andere financiële afspraken. Op basis van de richtlijn ontwikkelde Cultuurloket bovendien een vergoedingscalculator die het berekenen van vergoedingen voor iedereen een stuk makkelijker maakt. De richtlijn en vergoedingscalculator faciliteren het gesprek tussen partijen die op een eerlijke manier willen samenwerken, en helpen bij het maken van concrete afspraken.
Breed gedragen
Deze richtlijn kan enkel ingang vinden in de praktijk als ze breed gedragen is. Daarom is de ontwikkeling ervan het resultaat van een intens proces waar verschillende partners bij betrokken waren. In oktober 2020 bracht Kunstenpunt een werkgroep bij elkaar om een gedragen richtlijn uit te werken voor beeldende kunst. In die werkgroep zetelden de leden van de werkgroep Beeldende Kunsten van oKo (begeleid door Els Vanheusden, Niek Verlinden en Anne-Marie Croes), NICC (vertegenwoordigd door Yannick Ganseman), SOTA (State of the Art – vertegenwoordigd door Katrien Reist) en een pool van kunstenaars en freelance curatoren. Cultuurloket (vertegenwoordigd door Marie-Louise Reedijk) was betrokken als expertisecentrum rond zakelijke ondersteuning voor de cultuursector. De musea voor hedendaagse kunst die verenigd zijn binnen het CAHF (Contemporary Art Heritage Flanders) hebben zich in de loop van 2021 aangesloten bij dit traject.
Ingebed in bestaande kaders
Een brede alliantie van gesubsidieerde organisaties, kunstenaars en freelance curatoren heeft de richtlijn dus samen ontwikkeld en is bereid ze toe te passen. Daarmee is de belangrijkste voorwaarde vervuld opdat het kader geen dode letter zou blijven. Bovendien past de richtlijn beeldende kunst binnen Juist is Juist, de afspraken die kunstenaars, kunstwerkers en kunstorganisaties hebben gemaakt rond eerlijk samenwerken in de kunsten, en baseert het zich op de bestaande cao Cultuurspreiding met barema PC 329. Zo kadert dit initiatief in bestaande systemen die een juiste verloning stimuleren en faciliteren.
Omslag maken
In zijn visienota gaf minister Jambon aan dat hij de positie van de beeldende kunstensector en van de individuele kunstenaars wil versterken door onder meer een calculator uit te werken voor een eerlijke verloning. Bovendien engageren organisaties die projectmatig of structureel gesubsidieerd worden via het Kunstendecreet zich om alle medewerkers, ook kunstenaars en freelance curatoren die tijdelijk werken aan projecten, correct te vergoeden. Nog belangrijk: de principes die aan de basis liggen van Juist is Juist zijn in het Kunstendecreet opgenomen.
Kunstorganisaties die een werkingssubsidie aanvragen bij de Vlaamse overheid schrijven en berekenen hun plannen in december 2021 voor de periode 2023-2027. Dat de richtlijn nu op tafel ligt, geeft organisaties alle tools in handen om de omslag rond verloning in de volgende subsidieperiode rond te maken.
